مقدمه:

از دیرباز، بازارها از هسته های اصلی شکل گیری جوامع کوچک و بزرگ در شهرها بوده اند. از آنها میتوان به عنوان خاستگاه بسیاری از تعاملات اجتماعی مانند: تبادل اخبار، دادوستد اقتصادی و حتی شکل گیری قیامهای مردمی یاد کرد. بازارهای هفتگی که به صورت چرخشی اجرا می شوند، از پایه های اقتصاد استان گیلان است. این بازارها هم از لحاظ رفع نیازهای مردمی و هم ازجنبهی جذب گردشگران، قطب مهمی محسوب میگردند. یکی از افرادی که در سفرنامهی خود از این بازارها در استان گیلان نام بردهاست، یاسنت لویی رابینو،سرکنسول دولت بریتانیای کبیردرشهررشت بوده است؛وی درمدت 6 سال زندگی در شمال ایران، به بررسی و تحقیق در فرهنگ گیلان و مازندران پرداخت. با استناد به نوشتار او، روزها و مکان بازارهای هفتگی در استان، در دههی دوم سال 1900 مشخص میگردد. اگرچه امروزه در بسیاری از این مناطق، بازارهای هفتگی همچنان پر رونق و پا برجاست، اما برخی از این بازارها ادغام شده و یا روزهای برپایی آنها تغییر نموده است.

بازار اصلی رشت

وقتی صفحات تاریخ را ورق می زنیم به کلمه((رشت بازار))( بازار در گودی قرار گرفته)برخورد   می کنیم. گویا این نام از آن رو به این بازار اطلاق شده است که هر پیله ور و یا مسافری که از بخشهای جنوبی ( مانند کهدم و رودبار)،غربی(مانند فومن ) و شرقی (مانند لاهیجان) به سوی رشت حرکت می کرد، از منطقه مرتفع تر به ناحیه ای در سطح پایین تر عازم می شد.به تدریج بازاراز آخر نام رشت بازار حذف شد و واژه رشت باقی ماند.بازار اصلی رشت مهمترین کانون فعالیتهای تجاری استان محسوب می شود که در بافت قدیمی شهر قرار دارد. این بازار روزانه پذیرای بسیاری از ساکنین شهرها و روستاهای مجاور رشت است.ازدحام جمعیت و افزایش داد و ستد در بازار رشت، سبب شکل گیری بازارچه های متعدد مانند بازارچه تختی، میرزاکوچک، فلسطین، سعدی، زرجوب و .... شده است.

 این بازار در بافت قدیمی و مرکزی شهر قرار دارد و کانون کلیه فعالیتهای بازرگانی استان گیلان محسوب می شود . روزانه هزاران نفر از ساکنین شهرها و روستاهای مجاور رشت، برای داد و ستد در این بازار حضور می یابند.بازار رشت برای گردشگران نیز همواره جذاب و دیدنی بوده است. وشامل بازارهای به شرح زیر میباشد:

طاقی بزرگ

این کاروانسرا در سال 1321 هجری قمری در ضلع جنوبی کاروانسرای طاقی کوچک و راسته دوم زرگرها و ضلع غربی سرای قیصریه فخر، در ضلع جنوبی راسته میدان کوچک و ضلع شرقی راسته پلاستیک فروشها ساخته شده است و محل استقرار بخشی از کسبه بازار رشت محسوب می شود.

طاقی کوچک

این کاروانسرا و 13 کاروانسرای دیگر در بافت 24 هکتاری بازار رشت که توسط راسته های مختلف به هم مرتبط هستندو در دوره قاجاریه و اوایل پهلوی ساخته شده است. این کاروانسرا در ضلع شمالی بازار رشت جنب مسجد حاج مجتهد قرار گفته و از طریق دالان جنوبی و شرقی به کاروانسرای طاقی بزرگ و راسته گونی فروشان و کاروانسرای ملک مرتبط است و همچنین از طریق دالان شمالی به مسجد حاج مجتهد خیابان شریعتی راه دارد. 

طاقی سعادت

در محدوده میدان بزرگ واقع شده و در بافت بازار درون شهری نقش مهمی دارد. قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد که در گذشته یکی از قطب های تجاری مهم محسوب می شد.

کاروانسراها

در بافت 24 هکتاری بازار رشت، 14 کاروانسرا وجود دارد که توسط راسته های مختلف به هم مرتبط هستند. این کاروانسراها در دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی به عنوان کانون های بازرگانی ساخته شدند.تعدادی از آنها عبارتند از: طاقی های بزرگ و کوچک، سعادت و کاروان سراهای محتشم، چینی چیان، ملک و ....

کاروانسرای محتشم

همانند دیگر کاروانسراها در بافت 24 هکتاری بازار رشت در سال 1300 هجری خورشیدی ساخته شده و در ضلع شمال غربی آن کاروانسرای گلشن و ضلع غربی آن بازارچه عطاران قرار گرفته است.

کاروانسرای چینی چیان

این کاروانسرا در قسمت شمال غرب بازار نزدیک چهارسوق قرار گرفته است و در قسمت شرق با سرای حاجی حسن خان و از قسمت غرب بعد از راسته حلبی سازها با سرای سعادت همسایه است و درجنوب آن راسته میوه فورشها قرار دارد این بنا در سال 1308 هجری خورشیدی ساخته شده است.

کاروانسرای ملک

کاروانسرای ملک دارای بافت بازار درون شهری است که در دوران قاجاریه ساخته شده و برای صادرات برنج به روسیه و ابریشم به کاشان و یزد مورد استفاده قرار می گرفته است. در دهه اول محرم نیز مجالس عزاداری در این سرا برپا می شد و دسته های عزاداری در روزهای تاسوعا و عاشورا به عزاداری می پرداختند.

مسجد صفی تاریخی‌ترین مسجد رشت است، در محله‌ای به همان نام واقع شده‌است و به نام‌های مسجد سفید و شهیدیه نیز معروف است.

تاریخ بنای اولیه این مسجد دقیقا روشن نیست. بر اساس یک روایت شیخ صفی الدین اردبیلی به دلیل دوستی با شیخ زاهد گیلانی در سفری به گیلان در محله فعلی چاهی می‌کند و عبادتگاهی سازد که بعدها به مسجد تبدیل می‌شود.

بعضی از تاریخ نویسان این مسجد قبر محمدباقر میرزا ملقب به صفی میرزا پسر بزرگ شاه عباس اول می‌دانند که با بدخواهی اطرافیان پدرش به دستور آنان کشته شده‌است و در آن محل دفن شده‌است. برخی باور دارند علت نامگذاری این مسجد به شهیدیه قتل ناحق صفی الدین میرزا است.

مسجد صفی طبق عبارتی که روی یک کاشی در داخل محراب دیده می‌شود در سال ۱۳۳۴ هجری قمری (۱۲۹۵ ه.ش) به دست حاج یوسف کاشی ساز تجدید بنا شده‌است.

در قسمت جنوبی محراب مسجد سه فلیپا به ارتفاع تقریبی چهار متر و به قطر یک متر وجود دارد.

چاه صاحب الزمان احتمالاً همان چاهی است که به دست شیخ صفی الدین اردبیلی حفر شده‌است.

مسجد صفی رشت به شماره ۱۹۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

بازارهای هفتگی شهرستان رشت

آقا سید شریف: چهارشنبه بازار(رشت)

بقعه و بازار اطراف آقا سید شریف در فاصله 9 کیلومتری شهر رشت واقع است. در اواخر پائیز 1369 بازار هفتگی منطقه ورزلات به این محل انتقال پیدا کرد. با وجود تک محصولی بودن منطقه ، خرید و فروش برنج برای مدتی به کار داد و ستد بازار رونق می دهد. اما بطور کلی چهارشنبه بازار آقا سید شریف در ردیف بازارهای درجه 3 گیلان قرار دارد. کالاهائی که به بازار آقا سید شریف عرضه می شود عبارتند از مواد غذائی ، پوشاك و وسائل زندگی.

چوکام: چهارشنبه بازار نیمروزی(رشت)

دهستان چوکام تابع بخش خمام است . بازارهای هفتگی چوکام در روزگار گذشته بسیار پر رونق بودند . رابینو از بازارهای چوکام در روزهای چهارشنبه و جمعه یاد می کند. جمعیت این روستا نیز ظرف نیم قرن به نصف کاهش یافته است.

حسن رود: چهارشنبه بازار

در 10 کیلومتری غازیان قرار گرفته و با خمام 8 کیلومتر فاصله دارد. در این بازار مواد غذائی و صنعتی ، پوشاك و تره بار، خشکبار، مرغ و تخم مرغ و ماهی عرضه می شود. بیشتر خریداران و مراجعین این بازار زنان هستند.

خشکبیجار: دوشنبه بازار – پنجشنبه بازار(رشت)

خشکبیجار در 12 کیلومتری خمام قرار دارد و جاده آسفالته خمام – آستانه اشرفیه از داخل آن می گذرد. از محصولات محلی جز برنج کالاهای دیگری به بازار عرضه نمی شود.در این بازار نیز مانند سایر بازارهای هفتگی گیلان کالاهای عرضه شده عبلارتند از: مواد غذائی ، پوشاك ، وسائل منزل و لوازم کشاورزی.

خمام: یکشنبه بازار(رشت)

در 15 کیلومتری شهر رشت و در مسیر راه رشت – بندر انزلی قرار گرفته است. در آبادیهای بخش خمام 5 روز در هفته بازار دایر است.در بازار خمام صنایع دستی و انواع سبزی ها و فراورده های دامی توسط زنان عرضه می شود.آنها صبح خیلی زود کار خود را آغاز می کنند و با ورود مردان فروشنده به بازار دست از کار می کشند.

زیباکنار: پنجشنبه بازار(رشت)

زیبا کنار تابع بخش لشت نشاء است. پس از بنای هتل مجهز زیباکنار و تاسیسات جدید در سالهای اخیر برای رفاه کارکنان هتل و موسسات دیگر و خانواده هایشان به دایر کردن بازار هفتگی در این محل و بازگشائی بازار قبلی مبادرت شد.

سنگر: دوشنبه بازار(رشت)

بازار هفتگی سنگر از پرسایقه ترین و معروفترین بازارهای گیلان به شمار می آید.. بازار سنگر در محلی وسیعتر و رونقی بیش از گذشته دایر می باشد و هنوز هم روز تشکیل آن که در 80 سال قبل دوشنبه بوده تغییری نکرده است.

کوچصفهان: یکشنبه بازار – چهارشنبه بازار(رشت)

شهر کوچصفهان مرکز بخش کوچصفهان در 15 کیلومتری شرق رشت و 26 کیلومتری شهر لاهیجان در مسیر جاده رشت – لاهیجان قرار دارد. ساعت کار بازار از صبح زود تا ساعت 2 بعد از ظهر است و انواع کالاها و اجناس از قبیل مواد غذایی،پوشاك ، وسائل منزل، لوازم زینتی و وسایل کشاورزی در آن به فروش می رسد.بازار دام و فروش گاو گوسفند که معمولا از نقاط دیگر به کوچصفهان آورده می شود مشتریان زیادی را از شهرهای دیگر به این نقطه می کشاند و بررونق بازار می افزاید.

لولمان : شنبه بازار(رشت)

این روستا در منتهی الیه جاده آسفالته ای قرار گرفته است که با جاده خاکی میرزا کوچک خان پیوند می یابد. بازار هفتگی لولمان با وجود سابقه طولانی در دوره اخیر دچار رکود شده است زیرا احداث راه آسفالته و آسان شدن رفت و آمد به بازارهای هفتگی فومن و صومعه سرا از مدتی پیش موجبات کاهش تدریجی فروشندگان و مشتریان بازار لولمان را فراهم ساخته است.

لولمان (پیر بست لولمان): یکشنبه بازار- چهار شنبه بازار

پیر بست لولمان مرکز دهستان لولمان تابع بخش کوچصفهان است. این روستا در کنار سپید رود واقع شده است و ساکنان آن می توانند از راه آبی استفاده کنند. قبل از جنگ جهانی دوم بازار هفتگی لولمان رونق بیشتری داشت ولی از زمانی که راه آسفالته رشت – لولمان به طرف آستانه اشرفیه کشانده شد رونق آن در نزدیکی بازارهای آستانه و کوچصفهان کاهش یافت.

جورشر(لشت نشاء): شنبه بازار – سه شنبه بازار

شهر لشت نشاء در 14 کیلومتری شمال شرقی کوچصفهان و 24 کیلومتری مشرق رشت واقع شده و از طریق جاده های آسفالته با شهرستان آستانه اشرفیه و خشکبیجار ارتباط دارد. بازار هفتگی آن به بازار جورشر معروف است. در بازار هفتگی جورشر نیز مانند غالب بازارهای هفتگی موادغذائی،پوشاك، لوازم منزل، وسائل کشاورزی، میوه های فصل و انواع سبزیها عرضه می شود. این بازار در شمار بازارهای پررونق گیلان قرار دارد،مخصوصاً نیمی از سال که بر رونق آن افزوده می شود.

پیربازار: شنبه بازار(رشت)

این بازار رونقی ندارد زیرا از یک طرف فاصله کمی با رشت دارد و اهالی را از مراجعه به بازار بی نیاز می سازد، از سوی دیگر یک خط آسفالته ، مناطق شمالغربی روستا را با چند بازار هفتگی دیگر پیوند می دهد و ساکنان پیر بازار و اطراف را به این بازارها جلب می کند. بیشترین کالائی که در بازار پیر بازار عرضه می گردد مواد غذائی و پوشاك و لوازم زندگی است ، بدین ترتیب بازار هفتگی آن در درجه سوم قرار دارد.

شاقاچی(اسلام آباد) : پنجشنبه بازار(رشت – بخش سنگر)

شهرك شاقاچی که بعد از انقلاب اسلام آباد نام گرفت در 18 کیلومتری جاده قدیم رشت – رودبار و 5 کیلومتری سنگر و 12 کیلومتری امامزاده هاشم قرار دارد. محل کنونی آن در زمینهای دوروستایشاقاچی و ده بنه که مجاور یکدیگر هستند تشکیل می شود و درجه 3 می باشدو فقط در اوائل پائیز یعنی پس از برداشت محصول و نیز اوائل بهار برای معاملات دام فعالیت چشمگیر دارد.